راهنمای جامع کوددهی کلزا؛ برنامه زمانی و معرفی بهترین کودها

کلزا یکی از مهم‌ترین دانه‌های روغنی در ایران و جهان است. دانه‌های کلزا حاوی 40 تا 45 درصد روغن باکیفیت و 25 تا 35 درصد پروتئین هستند. به همین دلیل از این دانه در سطح وسیع برای تولید روغن‌های خوراکی و کنجاله جهت تغذیه دام استفاده می‌شود.

برای برداشت کلزا با بهترین کیفیت، پیروی از یک برنامه کوددهی و تغذیه علمی و اصولی اهمیت زیادی دارد. این کار نیازمند یک درک عمیق از نیازهای فیزیولوژیک گیاه و تعادل آن با محیط رشد گیاه است. این اتفاق با توجه به نیازهای غذایی ضروری گیاه کلزا و ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی خاک روی می‌دهد. با توجه به این موضوع، در این راهنمای جامع از مجله کشاورزی صنعت پتاس آسیا، قصد داریم تمام این مؤلفه‌ها را بررسی کنیم تا یک راهکار علمی را برای برداشت بهتر و بیشتر پیش پای شما بگذاریم.

عناصر غذایی موردنیاز کلزا

قبل از اینکه به سراغ برنامه غذایی و بهترین کودها برای دانه روغنی کلزا برویم باید با مهم‌ترین عناصر غذایی برای رشد بهینه این گیاه آشنا شوید. این عناصر غذایی به دو دسته عناصر پرمصرف (ماکرو) و کم‌مصرف (میکرو) تقسیم می‌شوند.

هرکدام از این دو دسته اصلی عناصر غذایی، برای تکمیل چرخه رشد گیاه کلزا ضروری و حیاتی هستند.

1. عناصر پرمصرف (ماکرو) کلزا

عناصر پرمصرف کلزا، عناصری هستند که در مقادیر زیاد توسط گیاه جذب می‌شوند و برای متابولسیم و ساختار آن حیاتی هستند. این عناصر خود به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند.

عناصر ماکرو اولیه

• نیتروژن: نیتروژن بیشترین تأثیر را بر رشد رویشی و عملکرد کمی کلزا دارد. تأمین کافی این عنصر باعث افزایش ارتفاع بوته، تعداد شاخه‌های جانبی، سطح برگ، طول دوره گلدهی و در نهایت تعداد غلاف و عملکرد دانه می‌شود.

• فسفر: فسفر در مراحل اولیه رشد، ریشه‌زایی و تأمین انرژی برای فرایندهای متابولیکی کلزا نقش اصلی را بازی می‌کند.

• پتاسیم: پتاسیم در منابع علمی کشاورزی به‌عنوان عنصر کیفیت و مقاومت شناخته می‌شود. این عنصر با حفظ تعادل آب در گیاه، مقاومت گیاه دربرابر تنش‌های ناشی از خشکی و سرما را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر پتاسیم باعث فعال‌سازی 60 آنزیم مختلف در کلزا می‌شود که نتیجه آن افزایش وزن دانه‌ها، درصد روغن و پروتئین و استحکام ساقه‌هاست.

عناصر ماکرو ثانویه

• گوگرد: کلزا نسبت به سایر غلات، 3 تا 4 برابر گوگرد بیشتری نیاز دارد. گوگرد جزء ساختاری اسیدهای آمینه ضروری برای تشکیل پروتئین در دانه کلزا است. به همین دلیل این عنصر در نحوه عملکرد و کیفیت محصول نهایی نقش ویژه‌ای دارد. از طرف دیگر این عنصر به کاهش pH و بهبود شرایط خاک کمک می‌کند.

• کلسیم: کلسیم به‌عنوان یک عنصر ماکرو ثانویه برای ساخت و پایداری دیواره سلولی و رشد صحیح ریشه و شاخه‌های جدید ضروری است.

• منیزیم: منیزیم اتم مرکزی در مولکول کلروفیل گیاه کلزا محسوب می‌شود. به همین دلیل این عنصر برای فتوسنتز و تولید مثل گیاه اهمیت بالایی دارد.

2. عناصر غذایی کم مصرف کلزا

عناصر غذایی کم مصرف، عناصری هستند که به مقدار بسیار کمتری موردنیاز هستند ولی در فرایندهای آنزیمی، فتوسنتز و تولیدمثل گیاه نقش حیاتی کاتالیزور را بازی می‌کنند. بدون این عناصر و در صورت کمبود آن‌ها، این فرایندهای کلیدی مختل می‌شوند و رشد گیاه دچار بحران می‌شود. این عناصر به شرح زیر هستند:

• آهن: در ساخت کلروفیل و فعال‌سازی آنزیم‌های تنفسی و فتوسنتزی نقش کلیدی دارد و کمبود آن باعث زردی برگ‌های جوان می‌شود.

• روی: در تولید هورمون‌های رشد نقش داشته و از کوتولگی گیاه و کوچک ماندن برگ‌های جوان جلوگیری می‌کند.

• منگنز: برای فرآیند فتوسنتز و متابولیسم نیتروژن ضروری است و کمبود آن باعث زردی بین رگبرگ‌ها می‌شود.

• بور: برای جوانه‌زنی دانه گرده، تلقیح موفق و تشکیل دانه ضروری است و از پوکی غلاف‌ها جلوگیری می‌کند.

• مس: برای فعال‌سازی برخی آنزیم‌ها، استحکام ساقه و فرآیندهای تنفسی و فتوسنتزی گیاه لازم است.

• مولیبدن: برای تبدیل نیترات به پروتئین در گیاه ضروری است و به استفاده بهینه از کودهای نیتروژنی کمک می‌کند.

نکته مهم: برای اجرای یک برنامه کوددهی اصولی کلزا، آگاهی از میزان عناصر غذایی در دسترس اهمیت بالایی دارد. بهترین کار برای رسیدن به این آگاهی، انجام دادن آزمون تجزیه خاک است.

این آزمون علاوه بر مشخص کردن میزان عناصر مختلف در خاک، اطلاعات واضحی درباره وضعیت شیمیایی و فیزیکی خاک مثل pH و شوری ارائه می‌کند. شما با توجه به نتایج این آزمون می‌توانید یک برنامه علمی کوددهی کلزا را اجرا کنید؛ برنامه‌ای که در آن مشخص شده است که گیاه به چه عناصری و به چه مقداری نیاز دارد.

عوامل ساختاری موثر بر جذب عناصر غذایی در کوددهی کلزا

همانطور که در بالا گفتیم، علاوه بر شناخت عناصر غذایی، شناخت وضعیت ساختاری خاک هم اهمیت بالایی دارد. این عوامل از سه منظر قابل بررسی هستند:

1. تأثیر pH خاک

pH خاک یا اسیدیته، یک متغیر اساسی است که بر میزان جذب عناصر غذایی مختلف تأثیر می‌گذارد. بیشتر عناصر غذایی مورد نیاز کلزا در محدوده pH خنثی (6 تا 7.5) جذب می‌شوند. با توجه به اینکه خاک‌ بسیاری از مناطق ایران آهکی و قلیایی است، معمولا جذب این عناصر با مشکل مواجه می‌شود و در نتیجه رشد گیاه کلزا به‌خوبی پیش نمی‌رود.

برای رفع این مشکل، راهکارهای متفاوتی وجود دارد. یکی از آن‌ها استفاده از کودهای با خاصیت اسیدزدایی است که در این مورد، استفاده از گوگرد کشاورزی توصیه می‌شود.

همچنین می‌توان برای عناصر کم‌مصرف از فرم کلاته بهره برد و محلول‌پاشی برگی می‌تواند راهکاری برای دور زدن این مشکل و جذب عناصر موردنیاز از طریق برگ‌های گیاه باشد.

2. شوری خاک و آب

شوری بالا یکی دیگر از تنش‌های محیطی است که در محیط‌های خشک و نیمه خشک مستقیما بر تغذیه گیاه تأثیر می‌گذارد. این شرایط باعث می‌شود که ریشه گیاه نتواند آب را به‌خوبی جذب کند. به این وضعیت اصطلاحا «خشکی فیزیولوژیک» می‌گویند.

البته به این نکته توجه کنید که کلزا ذاتا گیاهی مقاوم دربرابر شوری محیط است. اما حتی این گیاه هم در شوری‌های بالا (بیشتر از 10 دسی‌زیمنس بر متر) با مشکل جذب آب روبه‌رو و در نتیجه عملکرد دانه‌ها ضعیف می‌شود.

برای بهبود این شرایط پیشنهاد می‌شود از کودهای حاوی کلسیم (برای جایگزینی سدیم مضر روی کلوئیدهای خاک) و مواد آلی مانند اسید هیومیک که به بهبود ساختار خاک و خنثی کردن شوری آن کمک می‌کند استفاده شود.

3. پاییزه یا بهاره بودن کلزا

استراتژی کوددهی کلزا با توجه به پاییزه یا بهاره بودن آن کاملا متفاوت است. این تفاوت به علت مواجه شدن گیاه با تنش‌های زمستانی است.

برنامه کودی کلزا پاییزه باید به نحوی تنظیم شود تا بتواند مقاومت گیاه در برابر سرما را تضمین کند. بنابراین برای برنامه‌کوددهی پایه باید به سراغ کودهایی با مقادیر کافی فسفر و پتاسیم رفت. این کار باعث تقویت سیستم ریشه‌ای عمیق گیاه، افزایش غلظت شیره سلولی و مقاومت گیاه دربرابر سرمای زمستان می‌شود. کوددهی ازته سرک نیز باید در اواخر زمستان یا اوایل بهار انجام شود.

در مقابل کلزای بهاره، برنامه کوددهی فشرده و تهاجمی‌ دارد. در این برنامه کوددهی کلزا، باید تمامی عناصرغذایی در مدت زمان کوتاهی در اختیار آن قرار بگیرند. فاصله کوددهی پایه و سرک نیز بسیار کم است.

برنامه کوددهی کلزا (از کاشت تا برداشت)

بعد از کسب اطلاعات بالا، نوبت به یک برنامه تخصصی و قدم به قدم برای کوددهی کلزا می‌رسد. این راهنمای یک نمونه کلی است و بهترین برنامه کوددهی کلزا باید با توجه به نتیجه آزمون تجزیه خاک تنظیم شود. بیایید این برنامه را به‌صورت مرحله به مرحله، از پیش از کاشت تا قبل از برداشت، با هم مرور کنیم.

1. آماده‌سازی زمین و کودهای پایه (پیش از کاشت)

هدف از این مرحله آماده‌سازی زمین برای یک کاشت قدرتمند است. در این مرحله باید ضمن اصلاح ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک، عناصر غذایی که باید از ابتدای کاشت در اختیار ریشه کلزا باشند را تأمین کرد.

برای انجام این کار می‌توان از کودهای آلی و شیمیایی پایه بهره برد:

• 20 تا 40 تن کود دامی کاملا پوسیده (ترجیحا گاوی) یا 10 تا 20 تن کود مرغی در هر هکتار قبل از شخم پاییزه.

• 100 تا 150 کیلوگرم کودهای فسفاته (مثل کود سوپرفسفات تریپل) در هر هکتار و 100 تا 150 کیلوگرم کود پتاسه (مثل کود سولفات پتاسیم) در هر هکتار به همراه 100 تا 200 کیلوگرم گوگرد گرانوله در هر هکتار

2. مرحله بذرمال

در محله بذرمال هدف افزایش سرعت و یکنواختی جوانه‌زنی، تحریک اولیه ریشه و تقویت گیاهچه دربرابر تنش‌های ابتدای فصل است. برای رسیدن به این هدف می‌توان بذرها را قبل از کاشت به محلول رقیقی از کودهای محرک رشد مثل عصاره جلبک دریایی (یک بسته 100 گرمی برای 200 کیلو بذر) یا اسید هیومیک به همراه مقداری سولفات روی آغشته کرد.

3. مرحله روزت (4 تا 8 برگی)

در مرحله روزت هدف از کوددهی کلزا توسعه ریشه‌ها، افزایش تعداد و سطح برگ برای حداکثر فتوسنتز و ذخیره‌سازی موادغذایی در طوقه هنگام کشت پاییزه است. کوددهی مرحله روزت کلزا به دو صورت کودآبیاری و محلول‌پاشی انجام می‌شود:

• کودآبیاری: اولین نوبت از کود ازته (سرک اول) به میزان 50 تا 100 کیلوگرم اوره یا سولفات آمونیوم در هکتار به همراه آبیاری مصرف می‌شود. همچنین می‌توان از 5 تا 10 لیتر اسید هیومیک مایع در هر هکتار نیز استفاده کرد.

• محلول‌پاشی: یک نوبت محلول‌پاشی با کود کامل NPK 20-20-20 (به میزان 2 تا 3 کیلوگرم در هکتار) به‌همراه اسید آمینه (نیم کیلوگرم در هکتار) برای تأمین عناصر کم‌‌مصرف باید انجام شود.

4. مرحله ساقه‌دهی

هدف از کوددهی در این مرحله افزایش سریع طول ساقه گیاه دانه روغنی کلزاست. برای رسیدن به این هدف دو روش کوددهی کودآبیاری و محلول‌پاشی را پیش رو دارید:

• کودآبیاری: دومین نوبت کود ازته (سرک دوم) باید به‌میزان 50 تا 100 کیلوگرم اوره یا سولفات آمونیوم در هکتار استفاده شود. همچنین مصرف کودهای پتاسیمی مانند کلرید پتاسیم (50 کیلوگرم در هکتار) باید به‌صورت کودآبیاری برای تقویت ساقه‌ها انجام شود.

• محلول‌پاشی: محلول‌پاشی باید با کودهای کامل (حاوی عناصر غذایی ماکرو و میکرو) و همچنین کود سیلیکات پتاسیم برای افزایش مقاومت گیاه دربرابر تنش‌های محیطی و آفاتی مثل شته انجام شود.

5. مرحله قبل از گلدهی و گلدهی کامل

هدف از این مرحله تأمین انرژی لازم برای گلدهی، گرده‎‌افشانی و افزایش تعداد غلاف‌های تشکیل شده کلزا است. برای رسیدن به این هدف باید سومین نوبت کود ازته (50 کیلوگرم اوره در هکتار) در اواسط گلدهی مصرف شود. همچنین کودآبیاری گوگرد مایع (8 تا 10 لیتر در هکتار) به افزایش درصد روغن دانه کمک می‌کند.

محلول‌پاشی این مرحله هم برای تأمین ریزمغذی‌های موردنیاز رشد گیاه ضرورت دارد. برای محلول‌پاشی می‌توانید از کود فسفر بالا با ترکیب کودهای حاوی بور و روی بهره ببرید.

6. مرحله تشکیل غلاف و پر شدن دانه

این مرحله سرنوشت‌ساز است و می‌توانید باعث به‌ثمررسیدن تمام تلاش‌های شما باشد. نتیجه انجام آن افزایش وزن دانه‌های کلزا، درصد روغن و پروتئین و جلوگیری از سقط یا پوکی دانه‌ها است. برای رسیدن به این هدف دو مسیر زیر را پیش رو دارید:

• کودآبیاری: پتاسیم عنصر اصلی این مرحله است. بنابراین باید از کود سولفات پتاسیم به‌صورت آبیاری استفاده شود.

• محلول‌پاشی: محلول‌پاشی در این مرحله هم با کودهای مایع پتاس بالا و کودهای حاوی کلسیم انجام می‌شود.

جدول کامل برنامه کودی کلزا

اهمیت کود سولفات پتاسیم در برنامه کوددهی کلزا

کود سولفات پتاسیم با تأمین همزمان پتاسیم و گوگرد، دو نیاز اساسی کلزا را با یک محصول برآورده می‌کند. این ویژگی دوگانه آن را به گزینه‌ای بسیار کارآمد و اقتصادی برای برنامه کودی دانه روغنی کلزا تبدیل می‌کند و مستقیما بر کمیت (تناژ) و کیفیت (درصد روغن) و مقاومت گیاه دربرابر تنش‌ها تأثیرگذار است.

شرکت صنعت پتاس آسیا، بزرگترین تولیدکننده کود سولفات پتاسیم در ایران است. ما با تعهد به تولید محصولی باکیفیت همیشه در تلاشیم تا به رونق کشاورزی و اقتصاد سرزمین عزیزمان ایران کمک کنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره نمایندگی‌های پخش کود پتاس بالا با کارشناسان ما در تماس باشید.

کلام پایانی

برای برداشت محصول کلزا با کیفیت و کمیت بالا باید نگرشی علمی به تغذیه این گیاه داشته باشید. در این مطلب سعی شد تا با تأکید بر سه رکن اساسی تشخیص نیازهای تغذیه‌ای از طریق آزمون خاک، تأمین متعادل عناصر غذایی موردنیاز و انتخاب هوشمندانه نوع کود و روش کاربرد آن، این نگرش علمی را در شما ایجاد کنیم.

با این وجود اگر هنوز درباره کوددهی کلزا سوال دارید، ما در کنارتان هستیم. فقط کافیست سوالات خود را با ما در کامنت‌ها به اشتراک بگذارید. همچنین می‌توانید تجربیات خود را در این زمینه در کامنت‌ها بنویسید تا دیگران از آن بهره ببرند.